سايه سنگين گراني بر سفرهاي تابستاني
بررسي: هاجر سلطاني پور
تفريح و سفر از ديرباز همراه روزهاي تابستان و شروع اوقات فراغت کودکان و دانش آموزان بود اما آمارها حکايت دارد که سفر از سبد هزينه جمع قابل توجهي از خانوارها حذف شده است و سايه سنگين تورم بر سفر و تفريح خانوارها نيز به خوبي لمس مي شود. آمار رسمي کشوري نيز مي گويد، هزينه سفر و تفريح خانوارها نسبت به نيمه دهه90 نصف شده است.شرايط اقتصادي دشوار و گراني‌ها و عدم تناسب درآمدها با نرخ تورم، باعث شده هر روز مردم اقلام و خدمات بيشتري را از سبد خانوار خود حذف کنند، اين امر مي‌تواند به دليل کاهش توان خريد مردم باشد که به ناتواني هر چه بيشتر آنها به تخصيص هزينه براي انجام امور تفريحي، سفر و ... بينجامد و متعاقب آن بسياري از مشاغل با کاهش درآمد يا تعطيلي قرار گرفته‌اند.
براساس آمار اعلام شده در سال 1400، از جامعه 26 ميليون و 302 هزار نفري خانوار کشور، حدود 70 درصد از آنان سفر نرفته و تنها هفت ميليون و 788 هزار خانوار معادل 30 درصد خانوار هاي کشور در اين سال به سفر رفته اند. کاهش سفر و تفريح و حذف آن از سبد هزينه اي خانوار ها مي تواند تبعات اقتصادي براي مراکز جاذبه گردشگري و تبعات اجتماعي و رواني براي خانوار ها و جامعه داشته باشد؛ چرا که خانوار ها به ميزاني که هزينه هاي سفر خود را کاهش مي دهند، سهم قابل توجهي از نشاط خود را نيز از دست خواهند داد. در حالي که گردشگري حق تمام اقشار جامعه است، شواهد نشان مي دهد که دسترس پذيري به آن براي اقشار کم برخوردار سال به سال کمتر مي شود.
افزايش چشمگير قيمت‌ها در صنعت گردشگري و برآورد جزيي از ابزار و خدمات سفر، حاکي از اين واقعيت است که باتوجه به ميزان درآمد خانوارها و بالا بودن بيش از حد هزينه‌ها آن هم صرفا براي نيازهاي ضروري، ديگر پس‌اندازي براي سفرها باقي نمي‌ماند. ميزان هزينه وسايل حمل و نقل زميني و هوايي چنان افزايش يافته که حداقل يک‌سوم حقوق دريافتي يک کارگر آن هم به‌صورت انفرادي صرفا براي حمل و نقل مصرف مي‌شود. صنعت هوايي در چند سال اخير با کاهش چشمگير مسافر مواجه شد. زيرا علاوه بر کمبود هواپيما، قيمت بسيار بالاي پروازها، مانع از استقبال مسافران از سفرهاي هوايي شده است. اين در حالي است که سفرهاي ريلي و زميني نيز با توجه به افزايش فزاينده قيمت‌ها در حال تبديل شدن به سرنوشت سفرهاي هوايي هستند.
همچنين سفر با تورهاي و آژانس‌هاي مسافرتي که در اين چند سال اخير بسيار مورد توجه قرار گرفته بود، به‌دليل افزايش ناگهاني و چند برابري قيمت‌ها، در حال حاضر تنها مورد توجه اقشار پردرآمد و مرفه قرار مي‌گيرد و اقشار کم‌درآمد، ديگر به شکل استاندارد و معقول جهاني به سفر نمي‌روند.
يعني به‌جاي استفاده از حمل و نقل عمومي با خودروي شخصي براي کاهش هزينه‌ها يه سفر مي‌روند و به‌دليل گراني تورهاي مسافرتي، سفرهاي گروهي تبديل به سفرهاي شخصي شد. همچنين به‌دليل گراني بيش از حد مراکز اقامتي، چادرزني و کمپ در طبيعت جايگزين سفرهاي شهري و برخورداري از مراکز اقامتي شده است. در کنار اين هزينه‌هاي اصلي در سفر، غذا به‌عنوان عنصر اصلي و مهم سفرها به يک چالش جدي براي مسافران تبديل شده است.
حسين ايماني جاجرمي دانشيار دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه علامه طباطبايي با اشاره به نقش سفر در زندگي کنوني گفت: در زندگي مدرن گرچه فرد از رفاه بيشتري برخوردار است اما در کنار آن تنش ها و پيچيدگي هاي بيشتر را هم در سبک زندگي اش تجربه مي کند. براي جبران اين تنش ها انسان مدرن نياز به فراغت دارد و يکي از فعاليت هايي که در دوران فراغت انجام مي شود سفر است.
ايماني جاجرمي ادامه مي دهد: سفر اگر در قالب دوستانه و خانوادگي باشد مي تواند مشکل انزوا و تنهايي را حل کند. با ابزارهاي ارتباطي مدرن شهروندان در غار تنهايي خود هستند و فرصت هايشان براي بودن در کنار هم محدود شده است. رابرت پاتنام جامعه شناس ايتاليايي در يکي از آثار خود به نقش تلويزيون در کاهش نقش سينما و تئاتر و ساير برنامه هاي جمعي اشاره کرده بود، او امروز اذعان مي کند با ورود تلفن هاي همراه جمع شدن خانواده در کنار هم به واسطه ديدن يک برنامه تلويزيوني خود بدل به يک آرزو شده است.
اين استاد دانشگاه معتقد است سفر را نبايد تنها در چارچوب يک فعاليت تفريحي ديد، بلکه توريسم مي تواند راه حلي براي مسائل مردم باشد. ايماني جاجرمي توضيح مي دهد: متاسفانه در ايران سرمايه گذاري چنداني براي هتل داري، غذاخوري ها يا رستوران هاي غذاي ارزان يا تفريحات عام نکرده ايم و همين موضوع فرصت هاي گردشگري را محدود کرده است. از سوي ديگر فرهنگي در جامعه و در کلان شهر تهران حاکم شده که سفر را به شمال و چند مقصد محدود مي دانند، اين در حالي است که در کشوري هستيم که تنوع جغرافيايي قابل توجهي دارند هر چند زيرساخت ها براي رسيدن به آنها محدود است.