پژوهش تضمین کننده استقلال وتوسعه
بررسی: یاسان صالحی
پژوهش یکی از محورهای مهم و تاثیر گذار در پیشرفت و توسعه پایدار هر کشور محسوب می شود که افزون بر توسعه اقتصادی، رفاه اجتماعی را نیز به همراه دارد.
تحقیق و پژوهش به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از نهاد علم، زیربنای توسعه در عصر اطلاعات است و اساسا هر جامعه‌ای برای برنامه‌ریزی در سطح خرد وکلان و گذار موفقیت‌آمیز از اقتصاد صنعتی به اقتصاد دانایی محور و اطلاعاتی، ناگزیر از ساماندهی و مدیریت کارآمد و اثربخش امور پژوهشی است. پژوهش دانش نو است ودانش نو وبرنامه های آموزشی مکمل یکدیگرند. پژوهش می‌تواند منبع درآمد باشد وموجب حل مسائل وتضادهای جامعه شود وبه پیشرفت وتوسعه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی جامعه کمک کند ونقش بسزایی در توسعه صنعتی کشور در بین جوامع دنیا داشته باشد. ….
موفقیت روزافزون علم در شناخت جهان هدفدار و قانونمند که با تکیه بر ابتکارات خلاقیت‌های به ودیعه نهاده شده از سوی خدای متعال در وجود بشر و بهره‌برداری از قدرت شگرف اندیشه آدمی صورت گرفته، فضای زندگی جدیدی را برای انسان‌ها به ارمغان آورده است.
نقش پژوهش در توسعه همه جانبه پایدار چنان برجسته و انکارناپذیر است که می‌توان آن را بدون تردید نیروی محرک توسعه در همه حوزه‌ها اعم از فرهنگ، اقتصاد، سیاست وجامعه دانست اما علی‌رغم اعتراف و اذعان نسبت به اهمیت مقوله پژوهش این حوزه با دشواری‌های ساختاری وعملکردی فراوانی مواجه است.
در قرن حاضر یکی از شاخص های توسعه یافتگی، میزان پژوهش وفناوری هر کشور است و این عامل گاهی باعث جداسازی کشورهای غنی از کشورهای فقیر می شود.نقش پژوهش را بدون تردید باید نیروی محرکه توسعه در همه حوزه‌ها از جمله فرهنگ، اقتصاد، سیاست وجامعه دانست. پژوهش عامل مهمی در تولید دانش، دانایی وپیشرفت جامعه انسانی است وشاخص های توسعه یافتگی هرجامعه به میزان پژوهش وتحقیقات علمی در آن جامعه بستگی دارد. اگر بخواهیم تعریف درست وجامعی از پژوهش داشته باشیم به معنای عام بررسی وکاوش سخت کوشانه وبه معنای خاص تحقیق وتجربه ای جامع با هدف کشف واقعیت‌های نو وتعبیر درست این واقعیت‌ها، تجدید نظر در نتیجه گیری‌ها،نظریه‌ها وقوانین جدید است. از معنای دیگرپژوهش فرآیند رسیدن به راه حل‌های قابل اطمینان از طریق گردآوری، تحلیل وتغییردادها به گونه‌ای برنامه ریزی شده ونظام مند جهت نیل به اهداف بلند مدت در زمان‌های مشخص شده است.
اهمیت پژوهش از آنجا مشخص می‌شود که کشورهای صنعتی دنیا در حال پیشرفت هستند ومهمترین عامل پیشرفت را توجه به مقوله تحقیق علمی از طریق پژوهش می‌دانند فلذا می‌توان این اهمیت را مهمترین واساسی ترین نیاز برای نیل به اهداف پیش بینی شده در راه توسعه وپیشرفت همه جانبه یک کشور دانست وقدرت استقلال هر کشوری بر پژوهش وتولید علم استوار است ویکی از شاخص‌های مهم در تولید وپیشرفت محسوب می‌شود.قرآن کریم در سوره زمر آیه 9 می‌فرمایند؛ (قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون…بگو آیا کسانی که می‌دانند وکسانی که نمی‌دانند برابرند) ومقام معظم رهبری حضرت آیت اله خامنه‌ای چنین فرمودند؛ اگرژرف یابی و پژوهش نباشد نتیجه‌اش یک جا ایستادن، درجا زدن وبا دنیای پیرامون خود به تدریج بیگانه ترشدن است.
پژوهش یکی از اساسی‌ترین نیازها برای نیل به پیشرفت و توسعة همه جانبة یک کشور است و قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است. بنابر این نوع و سطح فعالیتهای پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود.
منطق پژوهش:
پژوهش، فرایندی منطقی و معقول است که هدف آن کشف روابط بین پدیدارها است. به دلیل نظم و ترتیب حاکم بر پدیدارها و رویدادها، امکان تنظیم قوانین، اصول و نظریه‌ها در رشته‌های گوناگون فراهم شده است و این قوانین و اصول و نظریه‌ها، به نوبة خود گویای نظم و همسانی موجود در پدیده‌هاست
● جایگاه حقیقی تحقیق و پژوهش
یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهای توسعه یافته توجه خاص به امر پژوهش است. به عقیده ما در کشورهای جهان سوم، کشورهای اسلامی و از جمله ایران هنوز تحقیق جایگاه حقیقی خود را نیافته است. این ناکامی هم از جهت کمی و هم از نظر کیفی قابل تامل است. عدم توجیه ضرورت پژوهش، عدم ترسیم پایه‌های نظری و روش‌شناسی آن، فراهم نبودن امکان‌ها و ابزار لازم و در مواردی جانبدارانه بودن کارکرد سازمان‌های تحقیقاتی می‌تواند از عوامل ناکامی پژوهش در ایران باشد.
پژوهش و تحقیق علمی از یکسو خصوصیات منحصر به فردی دارد و از سوی دیگر می‌تواند آثار و نتایج علمی ویژه‌ای در بر داشته باشد، زیرا پژوهش در واقع سلسله تلاش‌های قاعده‌مند، هدفدار و علمی است که می‌تواند به عقلانی کردن و در نتیجه کارآمد ساختن عناصر مختلف علم و معرفت بینجامد، همچنین بازده حاصل از تکامل آن می‌تواند در پیشبرد امور اجرایی و توسعه زمینه‌های مختلف (سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) به کار گرفته شود. اصولا تحقیق به دلیل بافت مستدلی که دارد می‌تواند به ارائه تبیینی شفاف از یک موضوع یا توضیحی دقیق و گاهی توصیفی منظم از کارکرد سازمان‌ها و نظام‌های مختلف بینجامد. گذشته از این در تحقیق و پژوهش معمولا نقاط ضعف و قوت موضوع‌ها بررسی شده یا کارکرد سازمان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و بر مبنای آن پژوهش یا اکتشاف می‌توان برای کارایی بیشتر به نوعی برنامه‌ریزی مبادرت ورزید.
● ارتباط تحقیق و پژوهش با رشد و توسعه
اصولا هر نوع پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد. همراهی حجم وسیع پژوهش با توسعه‌یافتگی کشورهای پیشرفته گویای این واقعیت است. یکی از اندیشمندان تصریح میکند که حدود ۹۸ درصد تحقیق‌ها و هزینه‌های مربوط به پیشرفت علمی در جهان مربوط به این کشورهاست. این کشورها به دلیل برخورداری از تحقیق‌های گسترده معمولا از شیوه‌های برتر و نیروهای کار ماهر استفاده می‌کنند و در استفاده از منابع خود کاملا صرفه‌جویی می‌کنند. تحقیق‌های مداوم و گسترده در این کشورها باعث شده که آنها همواره چندین دهه جلوتر از بسیاری کشورها حرکت کنند.
پیوند دیگر تحقیق و پژوهش با رشد و توسعه مربوط به ماهیت بلند مدت و راهبردی آن است. پژوهش به دلیل طبیعت علمی و کاربردی وسیع خود جنبه کلیدی دارد و در نتیجه بخصوص به دلیل ارتباط آن با رشد و توسعه، نیاز به عزمی ملی، اراده‌ای جدی و برنامه‌ریزی‌ای فوری دارد. این امر از چند جنبه حائز توجه است. ▪ اول: سرمایه‌گذاری در نیروی کار است، به این صورت که برای کسب بهره‌وری بیشتر از نیروی کار باید آن را کارآمد ساخت.
▪ دوم: کارایی نیاز به آموزش کارآمد و توانمندی در کاربرد شیوه‌های جدید دارد که بدون پژوهش علمی میسر نیست. از سوی دیگر یک عامل کلیدی دیگر در رشد و توسعه پیشرفت فناوری است که خود پیوندی زنده با تحقیقات علمی دارد. توجه به پدیده تحقیق و توسعه در کشورهای پیشرفته و وجود موسسه‌های فراوان مرتبط با آن نشانه این امر است.
شناخت پدیده‌های جهان هستی که جهانی هدف دار وقانونمند است با تکیه بر خلاقیت ونوع آوری وهمچنین ابتکار بنیان گذاشته شده که از سوی خداوند متعال در وجود بشر قرار دارد که باید با استفاده از قدرت تفکر واندیشه به فضای زندگی معنای دیگری ببخشید واین موفقیت روز افزون علم در شناخت این پدیدهای تنها با مطالعه وتحقیق از طریق برنامه پژوهش محور امکان پذیر است.
ضرورت پژوهش دراقتصاد
امروزه عامل اصلی تولید دانایی است نه سرمایه یا مواد اولیه- ویژگی اقتصاد دانائی برخلاف اقتصاد‌های مبتنی بر نهاده‌های سنتی کار و سرمایه در این است که هر اندازه دانایی در فعالیت‌ها اضافه شود، تولید به‌میزان بیشتری افزایش پیدا میکند (اقتصاد بازده صعودی). جهان ما به جهان بازده صعودی تبدیل می‌شود. کشورهایی که با مواد خام و اولیه سر و کار دارند و اقتصادشان بیشتر متکی بر صادرات مواد اولیه و خام مانند نفت یا محصولات کشاورزی است، به‌جهان بازده نزولی تعلق دارند و هر قدر تلاش کنند و هر اندازه در این چارچوب موفقیت کسب نمایند، تنها ممکن است جایگاه‌شان را در همان پله و مرتبه‌ای که هستند حفظ کنند و دیگر برای صعود از پله‌های پیشرفت اقتصادی- اجتماعی، توان یا سرعت کافی ندارند و در نتیجه قادر به کم کردن فاصله خود با دنیای پیشرفته نخواهند بود. در جهان بازده صعودی بسیاری چیزها عوض می‌شوند و این تنها دانایی نیست که جای سنگ آهن و نفت خام را می‌گیرد، بلکه سازمان‌دهی‌ها هم عوض شده و سلسه مراتب سازمانی هرمی و عمودی به‌صورت مسطح و افقی در می‌آید، لایه‌های ارتباطی کاهش پیدا میکند، رییس جای خود را به مدیر می‌دهد، سلطه و اقتدار جایش را به حسن نیت می‌دهد
تحقیق و توسعه یکی از فعالیتهای اساسی در اقتصاد دانایی است و موجب درونی‌شدن دانایی در بخش‌های اقتصادی- اجتماعی می‌شود. کارکرد اصلی تحقیقات در دنیای جدید، نوآوری است که موجب تحول در فعالیتهای اقتصادی می‌شود. یکی از ویژگی‌های تحقیق و توسعه در ایران، این است که تحقیق و توسعه به نوآوری تبدیل نمی‌شود. نظام تحقیقات و فناوری در ایران برای تبدیل فکر (ایده)ها به محصولات، ناکارآمد است.
نامگذاري روزی به نام روز پژوهش در واقع پاسداشت پژوهش و مقام پژوهشگر در اركان اقتصادي كشور است؛ چراكه توليدات دانشي اين حوزه مي‌تواند در پيشبرد توسعه واهداف كشور نقش قابل توجهي داشته باشد.